مسجد غمامهیکی از مساجد مدینه، مسجد غمامه (مسجد ابر) است. ۱ - موقعیت جغرافیایی مسجدزمانی که نمازگزار در مسجد النبی به سمت قبله می‌ایستد و روی به جنوب دارد، سمت راست او غرب و سمت چپش، مدفن پیامبر(صلی الله علیه وآله) و شرق است. در امتداد شمال غربِ مسجد، در فاصله حدود سیصد متری، چندین مسجد وجود دارد که مهم‌ترین آنها مسجد غمامه است و سیصد متر با مسجد فاصله دارد. ۲ - مساجد همجوار مسجدمساجد دیگر عبارتند از: مسجد علی بن ابی طالب(علیه السلام)، مسجد ابوبکر، مسجد عمر بن خطاب و مسجد عثمان ابن عفان. ۳ - اقسام مساجد بلاد اسلامیبرای شرح موقعیت این منطقه، مسجد غمامه و دیگر مساجد آن، باید به این نکته اشاره کنیم که در شهرهای اسلامی سه نوع مسجد وجود داشته و دارد: نخست، مسجد محل، که برای نمازهای روزانه مورد استفاده قرار می‌گیرد. دوم، مسجد جامع، که برای نماز جمعه است. و سوم، مسجد عیدگاه یا مسجد مصلاّ. سوّمین مسجد، برای برگزاری نماز عید و نماز باران ساخته می‌شود و به دلیل آن‌که جمعیت شرکت کننده در آن زیاد است، در خارج از محدوده شهر، در یک فضای باز بنا می‌شود. ۴ - وجه تسمیه مسجد به مسجد مصلاّعیدگاه به طور معمول، محیطی وسیع ـ حتی بدون دیوار ـ بوده و محلی برای محراب ـ گاه به صورت موقت ـ در آن مشخص می‌شده است. لذا نام دیگر این مسجد مسجد مصلا است. ۵ - نام مکان مسجد غمامهمیدان وسیعی که مسجد غمامه و چند مسجد دیگر به نام خلفای نخست در آن قرار گرفته، مناخه نام داشته یا بعدها به این نام تبدیل شده است. مناخه محلّ فرود شتران بود که مسافرانِ زائر، از آن‌جا به عنوان بارانداز استفاده می‌کردند. این میدان وسیع در کنار شهر، از زمان رسول خدا(صلی الله علیه وآله) محل اقامه نماز عید بوده و هر سال، آن حضرت و سپس خلفاء، در جایی از آن، به نماز می‌ایستادند. ۶ - اقامه نماز پیامبر در مسجداز جمله محلی که حضرت در سال‌های پایانی عمر خویش در آن‌جا اقامه نماز عید و نماز باران کرد؛ جایی است که امروزه به نام مسجد مصلا یا مسجد غمامه شناخته می‌شود. روایات چندی حکایت از اقامه نماز عید فطر و عید قربان در این مصلا دارد؛ از جمله ابوسعید خدری روایت کرده است که رسول خدا(صلی الله علیه وآله) روز عید فطر و قربان به مصلاّ می‌آمد. ابتدا نماز می‌خواند؛ پس از آن در برابر صفوف نمازگزاران می‌ایستاد و به وعظ آنان می‌پرداخت. در همان‌جا بود که اگر قصد اعزام سپاهی را داشت، آنان را می‌فرستاد یا اگر دستور دیگری داشت اعلام می‌کرد و سپس به خانه باز می‌گشت. [۱]
کتاب بخاری، کتاب العیدین، ج۱۳، ص۹۵۶.
[۲]
المساجد الأثریه، ص۲۲۵.
افزون بر نماز عید، نماز باران (صلاة الاستسقاء) نیز به طور معمول در مصلاّی عید خوانده می‌شود. همچنین در روایتی آمده است که وقتی خبر مرگ نجاشی حاکم حبشه، که از مهاجرین استقبال کرده بود، به رسول خدا(صلی الله علیه وآله) رسید، آن حضرت در محل مصلا و از دور، بر جنازه نجاشی نماز میّت خواندند. [۳]
کتاب مسلم، کتاب الجنائز، ح۱۲۴۵.
۷ - دعا خواندن پیامبر در مسجدروایت دیگری از ابوهریره، حکایت از آن دارد که هر گاه رسول خدا(صلی الله علیه وآله) از سفر باز می‌گشت و به مصلاّ می‌رسید، در آن‌جا به سمت قبله می‌ایستاد و دعا می‌کرد. ۸ - وجه تسمیه مسجداقامه نماز باران در این مُصلاّ، سبب شد تا پس از استجابت دعای پیامبر(صلی الله علیه وآله) و مسلمانان، مسجد موجود به نام مسجد غمامه یا مسجد ابر نامگذاری شود. عبد الغنی نوشته است که وی این وجه نامگذاری را در کتاب‌های کهن نیافته است. [۵]
المساجد الأثریه، ص۲۳۲.
۹ - بنای مسجد غمامهبنای نخست آن، در زمان عمر بن عبد العزیز و در همان نقطه‌ای بوده است که رسول خدا(صلی الله علیه وآله) نماز عید را برگزار کرد [۶]
وفاء الوفا، ج۳، ص۷۸۵.
سپس در گذر زمان، این مسجد بارها بازسازی شد و از آن رو که مورد استفاده عامه مسلمانان بود، عنایت بیشتری نسبت به آن صورت گرفت.
بنای فعلی آن عثمانی و از روزگار عبد المجید اول عثمانی (حکومت از ۱۲۵۵ تا ۱۲۷۷) می‌باشد که پس از آن در زمان سلطان عبد الحمید عثمانی (۱۲۹۳ ـ ۱۳۲۷) بازسازی شد. در دوره سعودی نیز باز بر همان مبنا، ترمیم شد که کتیبه موجود تاریخ آن را سال ۱۴۱۱ یعنی به عهد سلطنت فهد نشان می‌دهد. طول مسجد ۲۶ متر، عرض آن حدود ۱۳ متر و مساحت کلّ آن ۳۳۸ متر بوده است. در سال‌های اخیر مسجد یاد شده با حفظ معماری، به صورتی نو تزیین شده است. ۱۰ - پانویس
۱۱ - منبعآثار اسلامی مکه و مدینه، ص۲۸۷، رسول جعفریان. رده‌های این صفحه : مساجد مدینه
|